Pakistan ve İran neden birbirlerine saldırıyor, gerilim tırmanacak mı?
Pakistan’ın perşembe sabahı İran’ın Sistan-Belucistan eyaletindeki şüpheli militan sığınaklarını hedef alan hava saldırıları sonucunda dokuz kişinin öldüğü açıklandı.
Pakistan Dışişleri Bakanlığı, 18 Ocak Perşembe sabahı gerçekleştirilen saldırıları “İran’daki belirli üslere yönelik son derece koordineli bir askeri saldırı” olarak nitelendirdi. Pakistan ordusu da açıklamasında “Terör örgütlerinin kullandığı barınakların istihbarata dayalı bir operasyonla başarıyla vurulduğunu” belirtti.
İslamabad yönetiminin baskınları, İran’ın Pakistan’ın Belucistan eyaletindeki aşırıcı Ceyş el Adl örgütünün saklandığı iddia edilen yerlerine füze saldırıları düzenlemesinin ardından geldi. Pakistan Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamaya göre, İran’ın saldırısında iki çocuk öldü, üç kız çocuğu da yaralandı. Bu durum, Pakistan’ın Tahran’daki büyükelçisini ülkeye geri çağırmasına neden oldu.
Saldırılara rağmen her iki ülke de birbirlerini hedef almadıklarında ısrar ediyor. Hem İran hem de Pakistan, birbirlerinin topraklarındaki Beluc milliyetçi militan gruplarını vurduklarını iddia ediyor.
Pakistan’ın baskınları hakkında neler biliniyor?
Pakistan ordusu, istihbarat bilgileri doğrultusunda hareket ederek, Pakistan içinde terör faaliyetleri yürütmekle suçladığı Belucistan Kurtuluş Ordusu (BKO) ve Belucistan Kurtuluş Cephesi’nin (BKC) İran’daki üslerini hedef aldığını duyurdu.
Ordu, bu operasyonda insansız hava araçları, roketler, füzeler ve diğer silahların kullanıldığını ve “ikincil zarar” oluşmaması için azami özen gösterildiğini söyledi.
Açıklamada ayrıca üsleri kontrol eden “teröristlerin” isimlerinin de belirtildiği ve Pakistan ordusunun ülkenin güvenliğini sağlamak için her zaman hazır olduğu belirtildi.
İran’ın Sistan-Belucistan eyaleti Emniyet Müdür Yardımcısı Ali Rıza Marhmati, İran televizyonuna yaptığı açıklamada, saldırının yerel saatle sabah 04.05’te gerçekleştirildiğini ve saldırının Saravan kenti yakınındaki bir köyü hedef aldığını söyledi. Pakistan’ın ucunda ve İran’ın başkenti Tahran’ın yaklaşık 1.800 km güneydoğusunda. Ciddi olduğunu söyledi.
Beluc Kurtuluş Ordusu, Beluc Kurtuluş Cephesi ve Ceyşül Adl kimlerdir?
Pakistan’ın Belucistan eyaletinde onlarca yıldır çeşitli Beluc ayrılıkçı örgütleri faaliyet gösteriyor. Zamanla bu örgütler Pakistan güvenlik güçlerine, polise ve kilit noktalara yönelik çeşitli ölümcül saldırıların sorumluluğunu da üstlendi.
Allah Nazar Beluç liderliğindeki Dr. BKC ve Beşir Zeb liderliğindeki BKO en büyük iki küme olarak öne çıkıyor.
Pakistanlı yetkililer, son birkaç yıldır bu ayrılıkçı örgütlerle bağlantısı olan militanların İran’a sığındığını iddia ediyordu.
Pakistan’ın hava saldırılarının ardından BKC, İran’da üslerinin bulunmadığını ve herhangi bir savaşçının yaralanmadığını belirten bir açıklama yaptı.
BKC’nin Belucistan’ın Makran bölgesi ve çevresinde faaliyet gösterdiği biliniyor. Örgüt, son dönemde Pakistan güvenlik güçlerine yönelik birçok saldırının sorumluluğunu üstlendi.
Yasaklanan bu örgüt, Ocak 2022’de Belucistan’ın Gwadar kentindeki Pakistan ordusunun kontrol noktasına saldırdı. Bu saldırıda 10 Pakistan askeri hayatını kaybetti.
BKC ayrıca göçmen personele ve eyalet sakinlerine yönelik saldırılarla da suçlanıyor.
Ayrılıkçı BKO ise 1970’lerin başında eski Başbakan Zülfikar Ali Butto’nun hükümetinin ilk döneminde Belucistan’da Pakistan devletine karşı silahlı bir isyanla ortaya çıktı.
Askeri diktatör Zia ul-Haq liderliğindeki darbenin ardından Beluc milliyetçi liderleriyle yapılan görüşmeler, silahlı isyana geçici bir son verdi. Daha sonra BKO’nun faaliyetleri azaldı.
Ancak çatışma, Beluc milliyetçi lideri Nawab Khair Bakhsh Murri’nin bir Yüksek Mahkeme hakimini öldürmekten tutuklanmasının ardından eski Cumhurbaşkanı Pervez Müşerref’in hükümdarlığı sırasında yeniden alevlendi. 2000’li yıllarda Belucistan’ın farklı yerlerinde halka açık yerleşkelere ve güvenlik güçlerine yönelik yeni saldırılar başladı. O tarihten bu yana şiddet arttı ve Belucistan’ın farklı bölgelerine yayıldı.
Bu saldırıları birden fazla BKO üstlendi. Pakistan hükümeti 2006 yılında BKO’yu yasaklı kuruluşlar listesine ekledi.
Örgüt aynı zamanda Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru projesine de karşı çıkıyor. Son operasyonlarda Pakistan’daki Çin hedeflerini intihar saldırılarıyla vurdu.
BKO’nun üstlendiği bu türden ilk saldırı Ağustos 2018’de Dalbandin kasabası yakınlarında gerçekleştirildi. Saindak altın ve bakır madeninde çalışan Çinli işçileri taşıyan bir otobüs hedef alındı. Baskında sadece intihar bombacısı öldü.
BKO daha sonra Kasım 2018’de Karaçi’deki Çin Konsolosluğuna düzenlenen ve üç silahlı saldırganın ve bir intihar bombacısının en az dört kişiyi öldürdüğü saldırının sorumluluğunu üstlendi.
Ceyş el-Adl (ya da “Adalet ve Eşitlik Ordusu”) İran hükümetine karşı çıkan silahlı bir militan gruptur.
Kendisini İran’ın Sistan-Belucistan eyaletindeki “Sünni haklarının savunucusu” olarak tanımlayan grup, İran’ın Pakistan’a yönelik saldırılarının hedefi oldu.
Ceyş el-Adl geçmişte İran güvenlik güçlerine (çoğunlukla Sistan-Belucistan eyaletinde) yönelik bazı saldırıların sorumluluğunu üstlendi. İran, örgütün ABD ve İsrail desteğine sahip olduğunu iddia ediyor.
ABD istihbaratı, bu grubu 2005 yılında eski İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’a düzenlenen baskına bağladı.
İran, 2009 yılında kümenin lideri Abdulmalik Rigi’yi İran güvenlik güçlerini bombalamak ve İngiltere ve ABD adına casusluk yapmak suçlamasıyla tutuklamıştı. Rigi 2010 yılında asılarak idam edilmişti.
O dönemde İran’da görev yapan eski Pakistanlı diplomat Muhammed Abbasi, Rigi’nin tutuklanmasında Pakistan’ın önemli rol oynadığını söyledi.
Neden şimdi?
BBC’ye konuşan analist Syed Muhammad Ali, İran’ın şu anda hem içeriden hem de müttefikleri Hamas, Hizbullah ve Husiler tarafından operasyon yürütme konusunda baskı altında olduğunu söyledi.
İran’ın dikkatleri iç sorunlardan ve Ortadoğu’daki durumdan uzaklaştırmak için Irak, Suriye ve ardından Pakistan’a saldırdığını düşünen Ali’ye göre, bu saldırıların olduğu gece Pakistanlı ve İranlı yetkililer arasında görüşmeler vardı ancak Pakistan İran tarafından saldırıya uğradı. provokasyon olmadan ve Bu misillemeye yol açtı.
Washington’daki New Lines Strateji ve Politika Enstitüsü’nden Dr. Kamran Bukhari, “Pakistan, İran’ın Irak’a sıklıkla davrandığı gibi Pakistan’a da davranmasına izin vermediği için misilleme yapmaya karar vermiş olabilir” diyor.
Quaid-e-Azam Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden Profesör Qandeel Abbas, BBC’ye yaptığı değerlendirmede, İran-Pakistan sınırının her iki tarafında da ayrılıkçıların ve militanların her iki ülke için ortak sorun teşkil ettiği bölgelerin bulunduğunu vurguladı.
Abbas’a göre, hem İran hem de Pakistan operasyonlarını diğer ülkenin isteği üzerine gerçekleştirdi. Ancak her iki ülkenin yetkilileri de bu tür hareketlere ilişkin haberleri ne doğruluyor ne de yalanlıyor.
Abbas, militanların yol açtığı şiddet, insan ve uyuşturucu kaçakçılığına rağmen İran-Pakistan arasındaki 1000 km uzunluğundaki sınıra 2013 yılına kadar hiçbir askerin konuşlandırılmadığını belirtiyor.
Abbas’a göre hem İslamabad hem de Tahran, İran’ın hedef aldığı militan grup Ceyş el Adl’ı tehdit olarak görüyor ve mevcut durumu kendi lehlerine kullanmayı düşünüyor.
Bundan sonra ne olacak?
İran ve Pakistan’ı yakından takip eden gözlemciler, iki ülke arasında son dönemde yaşanan gerilimin tüm bölgeyi olumsuz etkileyeceği görüşünde.
Washington merkezli analist Dr. Buhari, “İki ülke arasındaki ilk tur bitti ve artık top yine İran’ın sahasında: Pakistan’ın hamlesine nasıl tepki vereceklerini göreceğiz” diyor ancak saldırılarda bir duraklama beklediğini belirtiyor. .
Kendisi, Pakistan’ın İranlılar yerine İran topraklarındaki Pakistan karşıtı militan kümelerini hedef alma kararının, Pakistan’ın gerilimi artırmadan tepki veriyormuş gibi görünmesine neden olabileceğini söyledi, ancak daha fazla çatışma ihtimalini de göz ardı etmedi.
Ancak Pakistanlı gazeteci ve analist Baqir Sajjad, iki ülke arasındaki gerilimin gelecekte daha da artabileceğine inanıyor.
BBC’nin röportaj yaptığı Sajjad, “Pakistan’ın İran merkezli militanları hedef alan karşı saldırısının ardından iki ülke arasındaki gerilimin birdenbire azalması pek mümkün görünmüyor” dedi.
“İran’daki muhafazakarlar Pakistan’a misilleme yapmakta ısrar edecek. İki ülke arasında artan güvensizlik, İran ile Pakistan arasında Belucistan bölgesinde yeni bir militan dalgasını ateşleyebilir ve bölgedeki zaten karmaşık olan güvenlik durumunu daha da karmaşık hale getirebilir.”
